تقریبا همه ما شبی را تجربه کرده ایم که ماه کامل، ظاهر عجیبی در آسمان داشته است. برخی شب ها ماه کاملا سفید و روشن است و شب هایی هم هست که ماه به رنگ های قرمز، نارنجی یا حتی آبی دیده می شود. مردم در نقاط مختلف دنیا، برای این ماه های رنگی نام های جالبی انتخاب کرده اند. مثلا ماه آبی، ماه خونین یا ماه توت فرنگی. بعضی از این نام ها بر اساس زمان برداشت محصول در آن منطقه است؛ مثل زمانی که توت فرنگی ها می رسند و ماه کامل می شود. اما فارغ از نام گذاری ها، چیزی که همه را شگفت زده می کند، تغییر رنگ نور ماه است که گاهی درست مقابل چشمانمان رخ می دهد.
خیلی ها فکر می کنند ماه خودش این رنگ ها را تولید می کند، اما واقعیت کاملا متفاوت است. ماه اصلا منبع نور نیست. ماه فقط نور خورشید را مثل یک آینه بزرگ بازتاب می دهد. حالا سوال اینجاست که چرا ماهی که فقط بازتاب دهنده است، این همه رنگ به خودش می گیرد؟
ساختار ماه و نقش جو در رنگ آمیزی نور ماه
برای اینکه دلیل علمی این تغییرات را بهتر درک کنیم، باید به جنس ماه و تاثیر جو زمین نگاهی بیندازیم. نمونه هایی که از سطح ماه آورده شده نشان می دهد بیشتر بخش های ماه از سنگ های خاکستری رنگی به نام آنورتوزیت ساخته شده است. بخش های تیره تر هم عمدتا بازالتی هستند. همین خاکستری یکنواخت باعث می شود نور خورشید پس از تابش به ماه، تقریبا به صورت یکنواخت بازتاب داده شود و ماه، بیشتر مواقع به رنگ خاکستری مایل به سفید دیده شود.
اما ماجرا به همین سادگی نیست. نور ماه تا قبل از اینکه به چشم ما برسد، باید از لایه های جو زمین عبور کند. جو زمین با ذرات غبار، بخار آب و سایر مواد، نقش یک فیلتر بزرگ را دارد. وقتی ماه بالا و تقریبا وسط آسمان است، نور مستقیم تر و با مسیر کوتاه تری وارد چشم ما می شود. در این حالت، تقریبا همه طول موج های نور به ما می رسد و ماه با همان رنگ معمول خودش دیده می شود.
اما زمانی که ماه به نزدیکی افق می رسد، مسیر نور در جو طولانی تر و پیچیده تر می شود. در این حالت، طول موج های کوتاه مثل آبی و سبز پراکنده یا جذب می شوند و فقط رنگ های قرمز و نارنجی قدرت عبور پیدا می کنند. درست مانند غروب خورشید، ماه نیز در نزدیکی افق رنگی گرم تر پیدا می کند. حتی اگر دقت کنید، در بعضی شب های مه آلود یا آلوده، ممکن است ماه نارنجی یا حتی قرمز به نظر برسد.
پدیده ماه خونین و ماه گرفتگی از دید علم
ماه گرفتگی یا همان ماه خونین یکی از پدیده های جذاب آسمان شب است. در این حالت، زمین میان خورشید و ماه قرار می گیرد و سایه زمین بر سطح ماه می افتد. اما جالب اینجاست که ماه کاملا محو نمی شود، بلکه به رنگ قرمز یا نارنجی درمی آید. دلیل آن هم عبور نور خورشید از لایه ضخیم جو زمین است. در این مسیر، نورهای آبی و سبز کاملا پراکنده می شوند و فقط طول موج های قرمز و نارنجی به ماه می رسند و بازتاب می شوند. این اتفاق، تصویر ماه را کاملا خاص و متفاوت می کند.
برای اینکه بهتر نقش جو را بفهمیم، کافی است به شب هایی فکر کنیم که هوا مه آلود یا آلوده است. در چنین شب هایی، نور ماه با عبور از ذرات معلق در هوا، تغییر رنگ می دهد. اگر بعد از آتش سوزی وسیع یا آتشفشان، ماه را ببینید، ممکن است رنگ آن کاملا متفاوت شود. در هوای بسیار صاف و بدون غبار، ماه سفید و درخشان است. اما کافی است کمی گرد و غبار در هوا باشد تا ماه به رنگ زرد یا حتی قهوه ای دیده شود.
زیبایی علم و شگفتی تغییر رنگ نور ماه
نور، با همه سادگی ظاهری، دنیایی از رازها را در خود پنهان کرده است. بازی نور خورشید، بازتاب از سطح ماه و عبور از جو زمین، باعث می شود هر بار ماه را متفاوت ببینیم. شاید همین رازآلود بودن باعث شده ماه همیشه منبع الهام شاعران، هنرمندان و حتی دانشمندان باشد. هر شب که به آسمان نگاه می کنیم، در واقع شاهد یک نمایش بی نظیر علمی هستیم. این ماجرا فقط زیبایی نیست، بلکه یادآوری بزرگی و پیچیدگی جهان هستی است. هر شب ماه به ما یاد می دهد که علم و زیبایی در کنار هم می توانند شگفتی خلق کنند و چشم ما را به دنیایی جدید باز کنند.